İstanbul II

İstanbul’u keyfimce ilk kez gezebilmek için on yılı az aşkın bir süre önce 2 günlük bir yolculuk yapmıştım. Bu kısa gezintinin sonrasında burada paylaşılacak bir içerik de oluşturdum. Üç parça olacak şekilde kurguladığım bu yazıların kaba hatları hızlıca oluşmuştu ama şekli, dönüşü takip eden birkaç ay içinde biçimlenmiş olan bu son bölüm yayınlanmak için 10 yıldan fazla bekledi. Bu gecikmeye tembelliğim dışında neler sebep oldu artık onun bile ayrıdında değilim. Ama şerdeki hayır arayışında geciken bu yarada azının kazandığı nostaljik bakış, geçen bu sürede önemsediğin pek çok mekanda meydana gelen  değişimi biraz daha göz önüne getiriyor. Günün başında hala unutmadığım bir heyecanla kavuşmaya gittiğim Haydarpaşa’nın artık sözde bile bir gar vasfından bahsedilemiyor. Ya da Arap Camii’nde ortaya çıktığında heyecan yaratan fetih öncesinden kalma duvar resimleri de artık görülemiyor. İstanbul Modern’in binası epey tartışmalı bir proje kapsamında yıkıldı, yenileniyor, bu sebeple müze geçici olarak başka bir mekanda faaliyette. Galata Kulesi’nin koruyucusu ve geçtiğimiz günlerde tamamlanan bir restorasyon ile mekansal işlevi değiştir. Yazıda bahsedilen mekanlardan en statiği gibi duran Dolmabahçe’nin değişmemesi bile bu 10 yıl hakkında bir şeyler anlatıyor sanırım. Bu bağlamla ve en değerli okuyucunun meraklı ısrarına da daha fazla dayanamayarak, planladığım yazıyı en az müdahale ile -hatırlayabildiğim kadarıyla- tamamlayıp paylaşmak istiyorum artık. Bu kadar hızlı devinen bir şehirde yazının daha da gecikmesi durumunda nelerin değişebileceğini öngöremez bir şekilde ilginize sunulur:

I. ve III. bölümleri daha önce bu blogda yayınlamış olan İstanbul gezisi yazılarının II. ve son bölümüdür.

Yazıya formu 28.08.2010 tarihinde verilmiştir.

Girişi aşağıdaki fotoğrafla yapmak istiyorum. Karaköy vapur iskelesinde indikten sonra Arap Camii'ni bulmak için Arap Camii mahallesinin sokaklarında gezerken çektim bu fotoğrafı. Yaşını kabaca bir yüzyıl diye tahmin ettiğim binanın üzerine sac ve doğrama ile çıkılan yarım kat, ülkenin tarihi yapılarına bakışının bir özeti gibi bence.

2. günün sabahı, nazik ev sahibemin evinden, görece erken bir saatte ayrıldım. Kadıköy'den Moda sahiline indim. Sahilin bir kısmını yürüyüp Kadıköy Vapur İskelesi'ne vardım. İskele tarafından, benim için İstanbul'un en önemli yerlerinden (sembollerinden) biri olan Haydarpaşa Gar binasını bir müddet daha seyrettim. Sonra, günün ilk mekanı olacak gara doğru yürümeye başladım.

Haydarpaşa Gar ve Limanı:

Gar binası, sadece deniz cephesinden görünüşünü bildiğim ve sadece -o meşhur- o görüntüsü ile bile beni hep çok etkilemiş olan bir yapıdır. İstanbul-Bağdat demiryolu hattının önemli duraklarından birinde dünyaya gelmiş biri olarak, garın kendisinden çok tarihçesi hakkında fikrim vardı. Kendisi ile nihayet karşılaşmam ise kimi açılardan, hayal kırıklığı oldu benim için. Öncelikle -gayet yüzeysel bir gözlem ile- imparatorluğun yıkılırken gerçekleştirdiği son büyük proje olan Asya demiryolu hatlarının başlangıç noktası olacak bina, bu denemenin ölçüsüne uygun düşecek şekilde etkileyici -ve güzel- bence. Ama memlekette demiryolu taşımacılığının karayoluna tamamen yenildiğinin bir nişanesi sayılabilecek şekilde yalnız ve kaderine terk edilmiş geldi bina bana. Orada okuduğum kadarıyla  tek büyük çaplı restorasyonu 70’li yıllarda geçirmiş gar. Onun da ne kadar başarılı olduğu tartışılır ama restorasyonun hemen sonrasında gelen kazadan başlayarak hızlıca çökmüş gördüğüm kadarıyla ve şu anda da çok bakımsız. Belki yapımı devam eden hızlı tren ile birlikte bu durum değişir.* Bunun yanında hayalimde yücelttiğim binanın gerçekleri ile karşılaşma da biraz uyumsuz oldu. Mesela ben çok daha büyük bir bekleme salonu hayal ediyordum ama epey mütevazi bir hacim ile karşılaştım. Ya da bir İstanbul cahili olarak deniz cephesindeki merdivenlerden inildiğinde ulaşılan yolun şehir trafiğine doğrudan karışan bir kordon caddesi olduğunu kurmuştum hep ama orası sadece gara ulaşım için kullanılan çıkmaz bir yol imiş. Fakat kurduklarımdan sapmanın yarattığı daha olumsuz şaşkınlığa ek bilmediklerim ile karşılaşmanın yarattığı daha olumlu şaşkınlıklar da oldu. Mesela garın kendi vapur iskelesi olduğunu orada öğrendim. O iskelenin varlığında deniz cephesi merdivenleri ayrı bir güzel göründü gözüme. 

Vapur İskelesi

Bu küçük iskeleye ayrı bir başlık açmak istiyorum. İskele de çok zarif, çok güzel bir binaymış. Tahta işleri (gişeler ve kapılar), duvar işlemeleri ve çiniler çok güzeldi. Ama gar ve çevresine çökmüş olan bakımsızlık bu bina da baskındı. Hatta burası için gar binasından da bakımsız demek yanlış olmaz.

Bir not, amca ile de bu iskelede karşılaştım.

Arap Camii:
Karaköy'le, Galata arasını kapladığını tahmin ettiğim semte adını veren bir yapı. Ama benim için burayı ilgi çekici yapan NTV Tarih dergisinde bura ile ilgili olarak okuduğum "fetih öncesi dönemden kalan tek gotik kilise" başlıklı yazı oldu.

Galata sırtlarında ara sokaklarda saklanmış bir şekilde bulduğum bu çok huzur verici cami, dışarıdan çok ilgi uyandıran farklı görüntüsüne rağmen içeride güzel ahşap işlemeler ile çok sade düzenlenmiş bir tarihi yapı. Tek başıma rahat rahat gezdim, inceledim.

Mihrabın üzerinde yer alan sıvaların bir kısmı dökülüyordu. Bunların altından da Bizans döneme ait bazı resimler ortaya çıkmış. Uzmanlar tarafından rönesans formlarına benzetilen bazı tasvirler içermesi sebebiyle heyecan uyandıran bu süslemeleri ucundan kayısından görmek de iyi oldu. **

Bina kiliseden tekrar camiye dönüştürülürken çan kulesi minare olarak kullanılmış görebildiğim kadarıyla. Bu da caminin çok karakteristik bir minareye sahip olmasını sağlamış. Bu dönüştürme sırasında sanırım, anlamadığım bir sebepten ötürü kulenin orta seviyesindeki açıklıklar tuğla ile kapatılmış.

 

Buraya son olarak, ziyaretim sırasında cami avlusunda karşılaştığım iki kişi olan etkileşimimden de bir parça koymak istiyorum:

"İçeri girebilir miyim" soruma "ne yapmak için" diye karşılık veren ve "gezmek için" cevabını alınca "camiyi gezmek istiyorsan içeri girebilirsin" diyen güvenlik görevlisi, çıkışta "ama gelecek hafta gelsen 'nah' girerdin" dedi. "Tadilata mı giriyor" diye sordum. "Evet, restorasyon var" dedi. Bu şekilde o, yanındaki adam ve ben kısa bir sohbete başladık. Güvenlik görevlisi, ilgili, cana yakın bir adamdı. Yanındaki adam elimde neden bir defter olduğunu sordu. "Not alıyorum" dedim. Güvenlikçi "okuyup, okumadığımı" sordu. Okuduğumu öğrenince yandaki, gözleri ile elimdeki defteri işaret ederek gazetecilik mi okuduğumu sordu. "Hayır" cevabımdan sonra güvenlikçi nereli olduğumu sordu. Adanalı'yım diyince, Arap Camii Kuran Kursu binasını göstererek "burada da bir Adanalı var, Osmaniyeli" dedi. "Osmaniye'nin artık kendisi il" dedim. Biraz daha konuştuktan sonra, ikisine de teşekkür ederek yanlarından ayrıldım.

Galata (Kulesi):
Kulenin hemen yanında uzanan duvarın önündeki bir plakada şöyle yazıyor:

Isaac Rousseau

1672-1747

(Ünlü Filozof Jean-Jacques Rousseau'nun babası)

(père du célèbre philosophe Jean-Jacques Rousseau)

1705-1711 seneleri arasından Saray saatçisi olarak Galata'da yaşamıştır.

a vécu à Galata entre 1705 et 1711, comme horloger du Palais.

J.J.Rousseau Avrupa Komitesi     Fransa Başkonsolosluğu

Beyoğlu Belediyesi                       İsviçre Başkonsolosluğu

28 Mart 2002 / 28 Mars 2002

Bilmiyordum. Öğrendim ve şaşırdım. Ayrıca Rousseau ailesinin İsviçreli olduğunu da bu vesileyle öğrendim.

Galata Kulesi ile ilgili olarak uzmanlık alanıma girdiğini düşündüğüm bir konuyu da paylaşmak istiyorum. Kule civarında umumi kullanıma açık bir tuvalet yok, en azından ben bulamadım. Kulenin hemen altında yer alan çay bahçesi başta olmak üzere, çevre esnafının da tuvaletleri ekseriyetle bozuk. Tabi bu esnaf muhitte umumi tuvalet olmadığı bilgisini paylaşmaktan da geri kalmıyor, sağ olsunlar. Ben kendi adıma Anemon Otel'e teşekkür ediyorum. Ve ilgilenenler için kulenin tepesinde tuvalet olduğu bilgisi ile bu konuyu kapatıyorum.

İstanbul Modern:

Modern sanat olarak önümüze konan şeyi ben çoğu zaman, yeni sanat (her ne demekse) için devinim olarak algılıyorum. Konudan bağımsız bu adlandırmadan sonra modern sanat müzesi kavramını ülkenin gündemine bir şekilde sokmayı başaran bu meşhur müzeyi de nihayet gezmeme geçebilirim.

Müzenin kalıcı koleksiyonuna ait olduğunu düşündüğüm bir bölümde dikkatimi çeken unsurlardan bir tanesi (aynı zamanda ressam da olan son Osmanlı Halifesi) Abdülmecid Efendi'ye ait bir resmin de sergileniyor olmasıydı. O zamana kadar bu hanedan üyesinin ressamlığından ve sonrasında yaptığım kısa araştırmada karşılaştığım entelektüel kişiliğinden haberdar değildim.

Gezimi gerçekleştirdiği sıra açık bulunan sergilerden birinde ise Türkiye'deki ilk video eser olarak adlandırılan Nil Yalter'in "Başsız Kadın ya da Göbek Dansı" isimli çalışmasını görmek, güzel bir tesadüf oldu.

"Başsız Kadın ya da Göbek Dansı" isimli eserden iki parça.

Bunun yanında, yine o sırada açık bulunan sergilerden birinde, Türkiye'nin ilk opera sanatçılarından Semiha Berksoy'a ait "Hapishanede Ziyafet" isimli bir çalışmanın da sergilendiğini not almışım ama bunu eseri beğendiğim için mi yoksa Semiha Berksoy'un isimini sergide bir eserin altında gördüğüm için mi yaptığımı tam olarak hatırlayamıyorum. Notlarımı daha açıklayıcı almalı ya da mümkün olduğunca kısa sürede üzerlerinden gitmeliyim sanırım. Ama şimdi bir daha bakınca, eseri beğenmekle birlikte, kendini görmeye alışık olduğumuz makyajın ve resim üzerindeki notların ilgimi çokça cezbettiğini düşünüyorum.

Hapishanede Ziyafet
(kaynak: Semiha Berksoy Müzesi)

Dolmabahçe Sarayı:

Dolmabahçe sahiline adını veren heybetli sarayın bahçesinden içeri girince beni karşılayan -bu şehrin pek çok yerinde benzerlerini görmüş olduğum ama o ana kadar çok dikkat etmediğim- büyük bir kalabalık oldu. İstanbul'da iki günde on civarında müze ve tarihi yer gezdim. Bu mekanlar içinde en fazla yerli turist gördüğüm yer tartışmasız Dolmabahçe Sarayı idi. Ayrıca sarayı görmeye gelen yerli kalabalığın orada bulunma sebebi bir bütünlük sergilemiyordu bence. Pek çok tesettürlü teyze, üç numara ya da ülkücü bıyıklı amca, ümmetçilik düşüncesinin hala ölmediğini gösterir şekilde Osmanlı'nın son taht merkezini gezmek istiyordu sanki. Aynı zamanda yine çok sayıda kırmızı saçlı seküler teyze ve daha çok genç yaşta ulusalcı bireyler Atatürk'ün son günlerini geçirdiği mekanlarda bulunmak için saraya akın ediyorlar gibi geldi bana. Saraydan çıktığımda bende de bir miktar bu ikilik vardı. İstanbul'un ruhunun bir yansıması olacak şekilde, şehrin sembolleri sayılabilecek yapılarında (monumentlerinde) de büyük ölçüde bu var. Mesela Ayasofya başta olmak üzere kiliseden camiye çevrilen yapılarda Hristiyanlık ve Müslümanlık tarihi iç içe. Dolmabahçe başta olmak üzere cumhuriyet döneminde de kullanılan Osmanlı devlet dairelerin de Osmanlı ve Cumhuriyet el ele. Bu açıdan Topkapı'nın yeri, işlevini Osmanlı'da tamamlamış olması açısından ayrı bence.

Hemen herkes tarafından bilindiği üzere dolgu bir zemin üzerinde alçı ve ahşap kullanılarak inşa edilmiş bir saray, Dolmabahçe. Bundan ötürü temelinde kayma riski var ve onun için ziyaretçiler içeri kafileler halinde kabul ediliyor. Bu şekilde hem saray içinde bir anda bulunan kişi sayısının belli değeri aşmasın engelleniyor, hem de müze tarafından sağlanan rehber sayesinde rota boyunca bilgilendirme yapılıyor.

Saray hem ikametgah hem de ofis işlevi taşıyacak şekilde tasarlanmış ve bunun Osmanlı’daki uygulamasına uygun olarak selamlık ve harem olarak iki kanattan oluşuyor. Bu kanatların ortasında ise bu ilk dünyanın başka pek çokları ile karıştığı, o etkileyici muayede salonu yer alıyor.

Tur ile sarayı gezerken, selamlık bölümünden harem bölümüne geçişte duvar süslemelerinde bir detay dikkatimi çekti. Yarım daire şeklindeki bir zemin üzerine yapılmış resimde iki tarafa yığılmış silahlar (anladığım kadarıyla Osmanlı devlet armasında yer alan silahlar resmedilmişti) arasında açılan bir pencere ve pencere içinden çıkan çiçekler gösterilmiş. Devlet işlerinden özel hayata geçişin basit ve zarif bir gösterimi olarak hoşuma gitti.***

Muayede salonunda gösteriş zirvesine ulaşıyor. Dolmabahçe Sarayı ile hatırlanan en somut büyüklük bilgisi bu salonda yer alan avizenin ağırlığı için söylenegelen 4,5 ton değeridir sanırım. Tur boyunca rehber, 1 ton ve üzerinde ağırlığı olan her avizeyi (sayılarını 3 olarak hatırlıyorum) gösterdikten sonra "daha da büyüğü var" şeklinde uyarı yaparak bu zirvenin hazırlanmasına katkı sağladı. Bu avizenin altına yerleştirilmiş 100 küsür metrakarelik el dokuması halının yaşadığım evden daha büyük bir alana sahip olması da çeşitli düşüncelere itti beni. Herhalde bu düşünceler içindeyken yanımdan birinin “içerisi ışık almıyor” diyerek dile getirdiği beğenisizliği de turun sonunda tebessüm ettirmişti.

Son:

Bir kültür merkezi olarak ve tarihi bir yer olarak İstanbul'a hayran olan Emre'nin kısa sürede gezdiği yerler bu kadar. Ancak bütün bunlar sizde benim mevcut bir bütün olarak İstanbul şehrine hayran olduğum gibi bir yanılgıya düşürmesin sizi. Ben her zaman için İstanbul'u Türkiye'nin en büyük sorunu olarak görmüşümdür. Yaşanacak bir yer olarak da o şehri sevmem, İstanbul'un taşı toprağı altın diyerek oraya göçen insanı oraya gittikten bir sene sonra "caaanım İstanbul'u mahvediyorlar bunlar" diyerek hakir gören ama esasta aynı zihniyetin bir sonucu olarak orada bulunan (bu sözcüğü bu şekilde kullanmayı çok sevmesem de) sözde eğitimli insanı da sevmem. Ve tahmin edebileceğiniz gibi daha sevmediğim çok şey var. İstanbul benim için bir müze. Orada dursun, insanlarıyla da, kent yaşantısıyla da. Ben canım istediğim zaman gideyim, sonra da gördüklerimi işte böyle paylaşayım. Değil mi sevgili okur?

*Gelecekten not: 28 Kasım 2010 tarihinde Haydarpaşa Garı'nda yangın çıktı. Binanın çatısı tamamen yandı.
**Gelecekten not 2: Caminin halen aktif kullanımda olması bahanesi ile aşağıdan kendilerini gösteren eserler, yazıda bahsedilen restorasyon çalışması kapsamında tekrar sıva ile kapatıldı. NTV Tarih Nisan 2012 tarihli sayısında bulunan eserlerin rönesans formlarına benzediğini ve üzeri kapatılan eserlerin bilimsel bir keşfin önünü kestiğinden bahsetti.
***Sanırım içeride fotoğraf çekilmesine izin vermedikleri için fotoğraflamamışım ancak defterime kabaca söyle çizmişim:

.kedi